มะม่วง ไม้ศักดิ์สิทธิ์แห่งความรักในศาสนาฮินดู

ในตอนที่เขียน “เรื่องของมะพร้าว ตอนที่ ๔” ไปนั้น (ตามไปดูได้ที่นี่ครับ) ได้เอ่ยถึงการทำกลัศบูชาที่มีลูกมะพร้าวเป็นส่วนประกอบ ซึ่งจะเห็นว่ามีการใช้ใบมะม่วงในการทำพิธีบูชาด้วย ในครั้งนี้จึงขอเอ่ยถึงมะม่วงในศาสนาฮินดูสักเล็กน้อย

มะม่วงมีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Mangifera indica จากชื่อก็บ่งบอกว่าไม้ชนิดนี้มีต้นกำเนิดมาจากในแถบอินเดีย (indica) ชื่อท้องถิ่นในภาษาอินเดียของมะม่วงนั้นจะออกเสียงว่าอัม, อัมราหรืออัมพะ (aam,aamra, amb) ซึ่งนามนี้มีอีกความหมายหนึ่งว่าเสบียง

ในไทยนั้น ปรากฏว่ามีมะม่วงอยู่ในแผ่นดินสยามมานานแล้ว ดังปรากฏหลักฐานในศิลาจารึกของพ่อขุนรามคำแหงมหาราช ความว่า "มีไรมีนามีถิ่นถาน มีบ้านใหญ่บ้านเล็ก มีป่าม่วงป่าขามดูงาม" แต่ชื่อของมะม่วงนั้นสันนิษฐานกันว่ามิได้เป็นคำไทยแต่ดั้งเดิม แต่เป็นคำที่กร่อนเพี้ยนมาจากภาษาอินเดีย (ซึ่งตรงกันกับทฤษฎีที่ว่ามะม่วงนั้นมีถิ่นกำเนิดดั้งเดิมจากอินเดีย) 

เมื่อสืบดูคำเรียกมะม่วงในภาษาอินเดียถิ่นต่าง ๆ นั้นก็พบว่าในภาษาทมิฬจะเรียกมะม่วงว่า "มางกา" หรือ "มางไก" (maagga, maaggai) ซึ่งสันนิษฐานกันว่าต่อมาคำว่ามางกานั้นได้เพี้ยนตามสำเนียงชาวสยามจนกลายเป็นคำว่าม่วงไป ข้อสนับสนุนว่าภูมิภาคในแถบเอเชียอาคเนย์นี้รับนามของมะม่วงมาจากชื่อมางกามากกว่าจะเป็นอัมพะนั้น ดูได้จากคำเรียกมะม่วงในภาษาอินโดนีเซียที่เรียกว่ามางกาเหมือนกัน แต่มีอีกทฤษฎีหนึ่งระบุไว้ว่า เนื่องจากพืชชนิดนี้มีใบอ่อนสีออกม่วงจึงเรียกตามสีของใบว่ามะม่วง ซึ่งทฤษฎีใดจะถูกต้องนั้นก็เกินกว่าความสามารถของผมที่จะคาดเดาได้ครับ

มะม่วงนั้นถือเป็นหนึ่งในไม้ศักดิ์สิทธิ์ในศาสนาฮินดู โดยถือกันว่าเป็นไม้ประจำองค์กามเทพ ตามตำนานแล้วกามเทพของฮินดูนั้นปรากฎโฉมเป้็นบุรุษผิวกายเขียว ทรงนกแก้วเป็นพาหนะ มีอาวุธเป็นธนูที่ทำจากต้นอ้อย ใช้ผึ้งเป็นสายธนู ส่วนศรนั้นทำจากพรรณบุปผาห้าชนิด จึงได้นามว่าบุษปศร อันประกอบไปด้วยดอกบัวหลวง บัวสาย ซึ่งเป็นเครื่องหมายของความบริสุทธิ์ มะม่วง อโศกและมะลิวัลย์ ซึ่งเป้็นเครื่องหมายของความรัก จึงเป้็นนัยยะว่าความรักนั้นนับเป็นสิ่งที่บริสุทธิ์เช่นกัน

ช่อดอกมะม่วง (ภาพจาก https://en.wikipedia.org/wiki/Mango)

ด้วยมะม่วงเป็นส่วนหนึ่งในบุษปศรนี้ ทางอินเดียจึงนับถือมะม่วงว่าเป็นไม้แห่งความรักและการแต่งงาน ในพิธีแต่งงานนั้น ส่วนหนึ่งของพิธีจะมีการใช้ช่อดอกมะม่วงจุ่มน้ำมนต์ประพรมให้แก่คู่บ่าวสาวกัน นอกจากนี้ยังใช้ใบมะม่วงทำเป็นซุ้มประตูในงานวิวาห์กันอีกด้วย

สำหรับการใช้มะม่วงในพิธีกรรมในประเทศไทยนั้น ใบมะม่วงถูกนำมาใช้เป็นส่วนหนึ่งในพระราชพิธีบรมราชาภิเษก คือใช้เป็นหนึ่งในของใบไม้สมิทธิ 3 อย่าง ซึ่งใช้ในการปัดพระวรกายเพื่อเป็นการปัดเคราะห์ภัยต่าง ๆ ให้พ้นไปจากตัวพระองค์ อันใบไม้สมิทธินั้นประกอบไปด้วย ใบมะม่วง 25 ใบ แทน ปัญจสมหาภัย หรือภัยธรรมชาติ 25 ประการ ใบทอง 32 ใบ แทน ทวดึงสกรรมกรณ์ หรือภัยจากการทำร้ายร่างกายทั้ง 32 ประการ และ ใบตะขบ 96 ใบ แทน ฉันวุฒิโรค หรือโรคภัยทั้ง 96 ประการ โดยเมื่อทำการปัดพระวรกายเป็นที่เรียบร้อยแล้ว พราหมณ์ผู้ทำพิธีจะนำใบไม้สมิทธินี้ขุบน้ำผึ้งและน้ำมันดิบก่อนนำไปเผาในเตาที่ใช้ไม้พุทราเป็นฟืนต่อไป